diff options
| -rw-r--r-- | paper-concl.tex | 8 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-intro.tex | 2 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-methods.tex | 9 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-prag-fire.tex | 74 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-prag-snh.tex | 55 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-prag-vision.tex | 43 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-prag.tex | 9 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-sem-snh.tex | 119 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-sem.tex | 60 | ||||
| -rw-r--r-- | paper-syn.tex | 5 | ||||
| -rw-r--r-- | paper.bib | 40 | ||||
| -rw-r--r-- | paper.tex | 35 |
12 files changed, 297 insertions, 162 deletions
diff --git a/paper-concl.tex b/paper-concl.tex new file mode 100644 index 0000000..44cdc27 --- /dev/null +++ b/paper-concl.tex @@ -0,0 +1,8 @@ +% vim: set spelllang=nl: +\section{Conclusie} +\label{sec:concl} + +We hebben een interpretatie gegeven van de brandende struik in Ex.~3:2--4 als +verwijzing naar de onderdrukking van het volk in Egypte. Deze lezing verklaart +de abrupte opkomst en afgang van de struik in het verhaal, en helpt bij het +plaatsen van deze verzen in de bredere context van Exodus. diff --git a/paper-intro.tex b/paper-intro.tex index 162b6b2..2dc3d80 100644 --- a/paper-intro.tex +++ b/paper-intro.tex @@ -22,5 +22,5 @@ over dit woord. Wat kunnen we toch afleiden over dit woord? \label{sec:intro:org} Om de betekenis van \snh{} helder te krijgen zullen we een taalkundige analyse van het woord maken. De gebruikte methodes worden toegelicht in -\autoref{sec:meth}. In hoofdstukken \ref{sec:syn} tot \ref{sec:prag} wordt de +\autoref{sec:meth}. In hoofdstukken~\ref{sec:syn} tot~\ref{sec:prag} wordt de analyse uitgewerkt. diff --git a/paper-methods.tex b/paper-methods.tex index 2d14b54..31457c8 100644 --- a/paper-methods.tex +++ b/paper-methods.tex @@ -9,13 +9,14 @@ kan dit iets vertellen over keuzes die gemaakt zijn op het gebied van de betekenis. Een tweede manier zou zijn om te bekijken hoe de tekst door de loop der eeuwen -is ge{\"i}nterpreteerd. Hier kijken we dus naar de \emph{receptiegeschiedenis}. +is ge{\"\i}nterpreteerd. Hier kijken we dus naar de +\emph{receptiegeschiedenis}. De methode die we in dit artikel zullen gebruiken is echter die van het \emph{synchronisch} tekstonderzoek. Hierbij nemen we de Masoretische tekst en vragen we ons af wat het taalgebruik en de structuur van de tekst ons vertellen. Een letterkundige aanpak zou inhouden dat we de structuur en vorm -van de tekst als verhaal, toespraak, argumentatie, etc. lezen. Wij kiezen +van de tekst als verhaal, toespraak, argumentatie, etc.\ lezen. Wij kiezen echter voor een taalkundige aanpak. Deze aanpak valt uiteen in drie verschillende analyses. @@ -28,6 +29,8 @@ belangrijk zijn in de tekst, wat voor thema's er spelen en wat voor semantische velden we in de tekst kunnen vinden. Aan de hand hiervan kunnen we de betekenis van woorden uit de tekst achterhalen. -De pragmatische analyse probeert ten slotte op basis van informatie over de +De pragmatische analyse ten slotte probeert op basis van informatie over de leef- en denkwereld van het originele publiek te formuleren hoe dat publiek de tekst gelezen zou hebben, en daarmee hoe de schrijver de tekst bedoeld heeft. +Hierbij benoemen we profiel, basis en domein van de onderzochte +woorden~\citep[pp.~56--59]{reframing}. diff --git a/paper-prag-fire.tex b/paper-prag-fire.tex new file mode 100644 index 0000000..f72fbbb --- /dev/null +++ b/paper-prag-fire.tex @@ -0,0 +1,74 @@ +% vim: set spelllang=nl: +\subsection{Het vuur} +\label{sec:prag:fire} + +In vers 2 wordt tweemaal een duidelijk verband gelegd tussen de struik en vuur. +Telkens worden twee vuurgerelateerde woorden gebruikt: `in een \fire{vlam} van +\fire{vuur}'; `\fire{brandde} in het \fire{vuur}'. Dit kan gedaan zijn om dit +vuur te versterken. Na v.~4 lezen we niets meer over vuur: het wordt enkel met +de struik geassocieerd. We kunnen dit vuur op verschillende manieren +interpreteren. + +\subsubsection*{Letterlijk} +Een letterlijke interpretatie zou er van uitgaan dat de struik +daadwerkelijk in brand staat. Deze lezing is problematisch omdat v.~3 stelt +dat de struik juist \emph{niet} brandt. We zagen bij de semantische analyse +dat \byr{} ook iets als `verteren' kan betekenen. Veel vertalingen lezen +het laatste voorkomen van het woord hier dus op die manier, bv.: `waarom +verbrandt hij niet, de Sina{\"\i}doorn?'~\citep{naarden}. We zagen echter +\'o\'ok dat wanneer \byr{} wordt gebruikt als iets weggaat of wordt +verteerd, het in de Piel staat, wat hier niet het geval is. + +\subsubsection*{Wonderlijk} +Een andere interpretatie is dat de struik die brandt maar toch niet brandt +het eerste wonder is dat God aan Mozes laat zien. We vinden deze uitleg +bijvoorbeeld bij \citet[pp.~52--53]{meyers}. + +De wonderen die God in zijn gesprek met Mozes laat zien volgen echter een ander +patroon dan de brandende braamstruik hier. In de discussie van Ex.~3:11--4:17 +vraagt Mozes twee keer om iets waarmee hij de Isra{\"e}lieten kan overtuigen +dat hij door God gezonden is. De eerste keer (3:13--14) krijgt Mozes de naam +van God te horen. Pas de tweede keer (4:1--9) krijgt Mozes twee tekenen van God +om te laten zien. Als de brandende braamstruik binnen dit patroon valt, waarom +staan deze wonderen pas op de tweede plaats en worden ze niet v\'o\'or de naam +van God vermeld? Bovendien wordt geen van de twee als `groot verschijnsel' +bestempeld. De twee tekenen worden objectief beschreven, van Mozes' mogelijke +verbazing als in 3:3 lezen we niets. Bij de braamstruik wordt v.~5 gebruikt om +de heiligheid van het gebeuren te onderstrepen, maar van zulk soort +kanttekeningen is in 4:1--9 geen sprake. De tekenen in 4:1--9 worden door +Mozes' hand uitgevoerd en zijn daarom ondergeschikt aan de brandende +braamstruik waarin God zelf aanwezig is. Al deze punten laten zien dat +Ex.~3:2--4 niet in hetzelfde patroon te lezen is. + +\subsubsection*{Figuurlijk} +Een figuurlijke lezing stelt dat het vuur een literair symbool is dat voor iets +anders staat. In het algemeen is dit echter niet iets wat vaak gebeurt in het +Hebreeuws: er lijkt een voorkeur te zijn voor woordspelletjes (zoals rondom +\ez{אָדָם} en \ez{אֲדָמָה} in Genesis 2, of de amandeltwijg in Jer.~1:11--12). + +Bovendien zou het onduidelijk zijn waarom een vergelijking moet worden gebruikt +in deze passage. De interpretatie die we hieronder zullen uitwerken, van +vv.~2--4 als visioen, geeft parallellen aan met vv.~7--10. Als het om een +vergelijking zou gaan, waarom wordt die dan uitgelegd? Dan gaat het doel van de +beeldspraak (bv. literaire afwisseling) verloren. + +\subsubsection*{Als visioen} +De laatste interpretatie neemt vv.~2--4 als de beschrijving van een visioen dat +Mozes heeft, wat wordt uitgelegd in vv.~7--10. Net als bij de figuurlijke +interpretatie moeten we iets vinden waarvoor de beelden (o.a. vuur en de +struik) symbool staan. Deze interpretatie verschilt echter van de figuurlijke, +omdat het hier gaat om iets wat daadwerkelijk plaatsvindt. + +Bekijken we de hele tekst van Ex.~3:1--10, dan zien we een herhaling. In v.~4 +wordt Mozes door God geroepen, in v.~10 wordt hij gezonden. Vers 7 spreekt over +het zien door God van de zware ellende van zijn volk vanwege Egypte; vers 2 +over het zien door Mozes van de heftig brandende stekelige struik. In vers 8 +reageert God op zijn waarneming met het afdalen naar Egypte; in vers 3 reageert +Mozes op zijn gezicht met het afwijken om de struik nader te bekijken. + +We kunnen vv.~7--10 dus lezen als herhaling van vv.~2--4, waarbij de +symbolische taal nader wordt uitgelegd. Dit patroon zien we vaker in +profetische teksten: er is dan een hemelse boodschapper die de profeet kan +uitleggen wat de mysterieuze beelden precies betekenen. Verzen 5 en 6 vormen de +overgang van beeld naar uitleg: daar begint God te spreken en wordt uitgelegd +dat deze plaats (en dus het beeld) heilig is. diff --git a/paper-prag-snh.tex b/paper-prag-snh.tex new file mode 100644 index 0000000..d40f22c --- /dev/null +++ b/paper-prag-snh.tex @@ -0,0 +1,55 @@ +% vim: set spelllang=nl: +\subsection{De braamstruik} +\label{sec:prag:snh} +Hoe komen woordenboeken eigenlijk tot de conclusie dat \snh{} `braamstruik' +betekent? Op basis van de tekst zelf is het haast onmogelijk vast te stellen +wat dit woord precies betekent: er worden geen eigenschappen van de struik +genoemd. Had er gestaan, `de \snh{} met vruchten', dan hadden we geweten dat +het om een plant ging. Maar als we strikt naar de tekst kijken, kan het net zo +goed over iets anders gaan: een steen, bijvoorbeeld. + +Wanneer we hier nog wat langer over nadenken blijkt echter dat we niet zo veel +vrijheid hebben. Het verhaal speelt zich af op een berg in een woestijn (v.~1). +De vari{\"e}teit van dingen die je daar kunt vinden is niet erg groot. Met +stenen, planten en dieren hebben we het wel gehad. Echter, als het om een steen +zou gaan (die op \'e\'en of andere manier in vlam stond), dan zou het geen +`groot verschijnsel' (\ez{הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל}, v.~3) zijn geweest dat die niet verteerd +werd. Dan zou Mozes misschien zijn omgekeerd om te zien hoe een steen in brand +had kunnen vliegen. Was het een dier geweest, dan zou je verwachten dat het in +doodsstrijd rond zou rennen, wat het moeilijk had gemaakt voor Mozes om rustig +een gesprek met God te voeren. + +Een argument voor het vertalen als `struik' vinden we in het lexicon van Brown, +Driver en Briggs~\citep{browndriverbriggs}. Dat vertaalt het als `a thorny +bush, perhaps blackberry bush' en verwijst naar verwante woorden in het +Aramees, Assyrisch en Arabisch. Mogelijk is de stam uiteindelijk ook in de naam +van het bloemengeslacht Senna terechtgekomen. + +Op basis van de context en eventueel de naam van het bloemengeslacht kunnen we +dus stellen dat \snh{} inderdaad een \textbf{plant} aanduidt. + +\medskip +Wat wordt er verder met \snh{} geassocieerd? Het is traditioneel vertaald als +`\emph{braam}struik', of in Brown-Driver-Briggs `\emph{thorny} bush'. Op grond +waarvan wordt deze vertaling voorgesteld? Een studie van de antieke Hebreeuwse +pictogrammen~\citep{studylight} geeft een mogelijke verklaring: dat de samech +oorspronkelijk een \textbf{doorn} uitbeeldde, en de nun een zaadje. + +Volgens sommige wetenschappers is het irrelevant wat voor plant de \snh{} +precies is. Meyers bijvoorbeeld stelt dat het woord alleen wordt gebruikt +vanwege de gelijkenis met `Sina\"{\i}' \citep[pp.~52--53]{meyers}. Dit lijkt +echter niet erg waarschijnlijk. In deze passage, die normaal gesproken aan de +E-bron wordt toegeschreven, wordt de berg van God niet Sina\"{\i} maar Horeb +genoemd. Als dit dezelfde berg is en de schrijver \snh{} gebruikt vanwege de +gelijkenis, waarom wordt de berg dan niet Sina\"{\i} genoemd? En als de Horeb +en de Sina\"{\i} niet dezelfde berg zijn, hoe zou de gelijkenis met +`Sina\"{\i}' dan een reden zijn om \snh{} te gebruiken? + +\medskip +Samenvattend kunnen we over \snh{} zeggen: het doelt op een plant --- of, +gezien de woestijn, struik. Waarschijnlijk worden met deze plant automatisch +doornen geassocieerd. Op het meest basale niveau speelt het woord in het +cognitief domein van de plantkunde: er wordt simpelweg verteld dat Mozes een +plant ziet. Nadat we het vuur nader hebben bestudeerd hieronder, zullen we in +\autoref{sec:prag:vision} zien dat het woord ook in een ander cognitief domein +speelt. diff --git a/paper-prag-vision.tex b/paper-prag-vision.tex new file mode 100644 index 0000000..ff560d0 --- /dev/null +++ b/paper-prag-vision.tex @@ -0,0 +1,43 @@ +% vim: set spelllang=nl: +\subsection{De betekenis van het visioen} +\label{sec:prag:vision} + +Behalve \snh{} spreekt de tekst niet over andere planten of in het algemeen +dingen uit de natuur. Het woord speelt dus niet in het cognitief domein van de +natuur of de landbouw. + +%todo + +We kunnen dus de vergelijking in \autoref{tab:vgl} opstellen: + +\begin{table}[h!] + \centering + \begin{tabular}{r l} + 2 -- 4 & 7 -- 10 \\\hline + Struik & Egypte \\ + Heftig vuur & Zware ellende \\ + Mozes & God \\ + Omkeren & Afdalen \\ + Roepen & Zenden \\ + \end{tabular} + \caption{Vergelijking van Ex.~3:2--4 en 7--10\label{tab:vgl}} +\end{table} + +In het profetische beeld van de brandende braamstruik wordt het hatelijke +Egypte vergeleken met een stekelige struik. Het heftige vuur staat symbool voor +de zware onderdrukking van het volk. Zoals Mozes de struik ziet, weet God van +die ellende, en zoals Mozes zich omkeert naar de struik vanwege het vuur, zo is +God afgedaald vanwege de ellende van zijn volk. God roept Mozes vanuit de +struik, en zendt hem weg naar Egypte. + +Met deze vergelijking wordt het dan ook duidelijk in welk cognitief domein +\snh{} zich bevindt: dat van de \textbf{politiek}. + +\medskip +Samenvattend kunnen we het volgende over \snh{} zeggen: dit woord beeldt een +stekelige plant uit. Zonder externe hulp (als de Septuaginta of verwante talen) +weten we niet welke plant precies, maar het moet in ieder geval een +woestijnplant zijn geweest. De stekeligheid wekt bij de lezer een negatief +gevoel op, vergelijkbaar met ons `distel'. Het woord is in Ex.~3:2--4 +figuurlijk gebruikt om een negatief gevoel over Egypte over te brengen. Het +woord speelt dus binnen het cognitief domein van de politiek. diff --git a/paper-prag.tex b/paper-prag.tex index c0aef7a..d5d6a35 100644 --- a/paper-prag.tex +++ b/paper-prag.tex @@ -1,3 +1,12 @@ % vim: set spelllang=nl: \section{Pragmatische analyse} \label{sec:prag} +We zullen \snh{}, traditioneel vertaald met `braamstruik', analyseren in +\autoref{sec:prag:snh}. Om werkelijk te begrijpen hoe het hier gebruikt wordt, +zal blijken dat we ook naar de verschillende woorden voor vuur moeten kijken. +Dat doen we in \autoref{sec:prag:fire}. We combineren de resultaten in +\autoref{sec:prag:vision}. + +\input{paper-prag-snh} +\input{paper-prag-fire} +\input{paper-prag-vision} diff --git a/paper-sem-snh.tex b/paper-sem-snh.tex deleted file mode 100644 index be4ccd1..0000000 --- a/paper-sem-snh.tex +++ /dev/null @@ -1,119 +0,0 @@ -% vim: set spelllang=nl: -\subsection{De braamstruik} -\label{sec:sem:snh} -Hoe komen woordenboeken eigenlijk tot de conclusie dat \snh{} `braamstruik' -betekent? Op basis van de tekst zelf is het haast onmogelijk vast te stellen -wat dit woord precies betekent: er worden geen eigenschappen van de struik -genoemd. Had er gestaan, `de \snh{} met vruchten', dan hadden we geweten dat -het om een plant ging. Maar als we strikt naar de tekst kijken, kan het net zo -goed over iets anders gaan: een steen, bijvoorbeeld. - -Wanneer we hier nog wat langer over nadenken blijkt echter dat we niet zo veel -vrijheid hebben. Het verhaal speelt zich af op een berg in een woestijn (v.~1). -De vari{\"e}teit van dingen die je daar kunt vinden is niet erg groot. Met -stenen, planten en dieren hebben we het wel gehad. Echter, als het om een steen -zou gaan (die op \'e\'en of andere manier in vlam stond), dan zou het geen -`groot verschijnsel' (\ez{הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל}, v.~3) zijn geweest dat die niet verteerd -werd. Dan zou Mozes misschien zijn omgekeerd om te zien hoe een steen in brand -had kunnen vliegen. - -Een argument voor het vertalen als `struik' vinden we in het lexicon van Brown, -Driver en Briggs~\citep{browndriverbriggs}. Dat vertaalt het als `a thorny -bush, perhaps blackberry bush' en verwijst naar verwante woorden in het -Aramees, Assyrisch en Arabisch. In het modern Arabisch hebben we \arab{سنا}, -`\emph{senna}', wat een bepaalde plant benoemt. Deze stam is uiteindelijk ook -in de naam van het bloemengeslacht Senna terechtgekomen. - -Op basis van de context, het verwante woord in het Arabisch en de naam van het -bloemengeslacht kunnen we dus stellen dat \snh{} inderdaad een \textbf{plant} -aanduidt. - -\medskip -Wat wordt er verder met \snh{} geassocieerd? Het is traditioneel vertaald als -`\emph{braam}struik', of in Brown-Driver-Briggs `\emph{thorny} bush'. Op grond -waarvan wordt deze vertaling voorgesteld? Een studie van de antieke Hebreeuwse -pictogrammen~\citep{studylight} geeft twee opties. Ten eerste, dat de samech -oorspronkelijk een \textbf{doorn} uitbeeldde, en de nun een zaadje. Ik heb -helaas onvoldoende kennis om deze claim te kunnen beoordelen. Ten tweede, dat -het werkwoord \ez{שָׂנֵא}, `haten', net als andere woorden van dezelfde strekking -in het antiek Hebreeuws, dezelfde herkomst heeft. Haat zou dan dus met een -\textbf{stekelig} karakter worden geassocieerd, en omgekeerd, onze struik met -haat. - -Volgens sommige wetenschappers is het irrelevant wat voor plant de \snh{} -precies is. Volgens Meyers bijvoorbeeld wordt het woord alleen gebruikt vanwege -de gelijkenis met `Sina\"{\i}' \citep[pp.~52--53]{meyers}. Dit lijkt echter -niet erg waarschijnlijk. In deze passage, die waarschijnlijk uit de E-bron -afkomstig is, wordt de berg van God niet Sina\"{\i} maar Horeb genoemd. Als dit -dezelfde berg is en de schrijver \snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis, waarom -wordt de berg dan niet Sina\"{\i} genoemd? En als de Horeb en de Sina\"{\i} -niet dezelfde berg zijn, hoe zou de gelijkenis met `Sina\"{\i}' dan een reden -zijn om \snh{} te gebruiken? - -\medskip -Behalve \snh{} spreekt de tekst niet over andere planten of in het algemeen -dingen uit de natuur. Het woord speelt dus niet in het cognitief domein van de -natuur of de landbouw. - -In vers 2 wordt tweemaal een duidelijk verband gelegd tussen de struik en vuur. -Telkens worden twee vuurgerelateerde woorden gebruikt: `in een \fire{vlam} van -\fire{vuur}'; `\fire{brandde} in het \fire{vuur}'. Dit kan gedaan zijn om dit -vuur te versterken. Na v.~4 lezen we niets meer over vuur. Het vuur wordt enkel -met de struik geassocieerd. - -Alles wijst erop dat dit vuur geen letterlijk vuur is. De struik brandt -(\ez{בֹּעֵ֣ר}) maar \emph{ver}brandt niet (\ez{לֹא־יִבְעַ֥ר}). We zouden ons voor kunnen -stellen dat er nog een struik in de buurt stond, maar er is niet vermeld of het -brandje zich uitbreidt of niet. Noch is vermeld of de brand ophoudt --- -moeten we dan soms aannemen dat wanneer Mozes in Exodus~19 terugkeert op de -berg van God, die braamstruik daar nog steeds staat te branden? In v.~2, in het -figuurlijke taalgebruik, wordt het vuur consequent versterkt. In v.~3, waar -wordt uitgelegd dat de struik niet \'echt brandt, niet. - -Als dit vuur dan figuurlijk is, waar zou het naar kunnen verwijzen? Bekijken we -de hele tekst van Ex.~3:1--10, dan zien we een herhaling. In v.~4 wordt Mozes -door God geroepen, in v.~10 wordt hij gezonden. Vers 7 spreekt over het zien -door God van de zware ellende van zijn volk vanwege Egypte; vers 2 over het -zien door Mozes van de heftig brandende stekelige struik. In vers 8 reageert -God op zijn waarneming met het afdalen naar Egypte; in vers 3 reageert Mozes op -zijn gezicht met het afwijken om de struik nader te bekijken. We kunnen -v.~7--10 dus lezen als herhaling van v.~2--4, waarbij de figuurlijke taal nader -wordt uitgelegd. Dit patroon zien we vaker, bijvoorbeeld bij profetische -teksten waarbij er een hemelse boodschapper is die de profeet kan uitleggen wat -de mysterieuze beelden precies betekenen. Verzen 5 en 6 vormen de overgang van -beeld naar uitleg: daar begint God te spreken en wordt uitgelegd dat deze -plaats (en dus het beeld) heilig is. - -We kunnen dus de volgende vergelijking opstellen: - -\begin{table}[h] - \centering - \begin{tabular}{r l} - 2 -- 4 & 7 -- 10 \\\hline - Struik & Egypte \\ - Heftig vuur & Zware ellende \\ - Mozes & God \\ - Omkeren & Afdalen \\ - Roepen & Zenden \\ - \end{tabular} -\end{table} - -In het profetische beeld van de brandende braamstruik wordt het hatelijke -Egypte vergeleken met een stekelige struik. Het heftige vuur staat symbool voor -de zware onderdrukking van het volk. Zoals Mozes de struik ziet, weet God van -die ellende, en zoals Mozes zich omkeert naar de struik vanwege het vuur, zo is -God afgedaald vanwege de ellende van zijn volk. God roept Mozes vanuit de -struik, en zendt hem weg naar Egypte. - -Met deze vergelijking wordt het dan ook duidelijk in welk cognitief domein -\snh{} zich bevindt: dat van de \textbf{politiek}. - -\medskip -Samenvattend kunnen we het volgende over \snh{} zeggen: dit woord beeldt een -stekelige plant uit. Zonder externe hulp (als de Septuaginta of verwante talen) -weten we niet welke plant precies, maar het moet in ieder geval een -woestijnplant zijn geweest. De stekeligheid wekt bij de lezer een negatief -gevoel op, vergelijkbaar met ons `distel'. Het woord is in Ex.~3:2--4 -figuurlijk gebruikt om een negatief gevoel over Egypte over te brengen. Het -woord speelt dus binnen het cognitief domein van de politiek. - diff --git a/paper-sem.tex b/paper-sem.tex index 77b4dd8..1dd3049 100644 --- a/paper-sem.tex +++ b/paper-sem.tex @@ -13,7 +13,7 @@ en woorden gerelateerd aan zien \see{blauw}. \enspace3~~וַיֹּ֣אמֶר מֹשֶׁ֔ה אָסֻֽרָה־נָּ֣א \see{וְאֶרְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה מַדּ֖וּעַ לֹא־\fire{יִבְעַ֥ר} \bush{הַסְּנֶֽה׃} \enspace4~~\see{וַיַּ֥רְא} יְהוָ֖ה כִּ֣י סָ֣ר \see{לִרְאֹ֑ות} וַיִּקְרָא֩ אֵלָ֨יו אֱלֹהִ֜ים מִתֹּ֣וךְ - \bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי׃} + \bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי}׃ \end{hebrew} \small\vspace{-3mm} @@ -21,14 +21,56 @@ en woorden gerelateerd aan zien \see{blauw}. \fire{vuurvlam} uit het midden van de \bush{struik}. De \bush{struik} \fire{brandde} in het \fire{vuur} maar de \bush{struik} werd niet verteerd! \verse3 Mozes zei: `Laat ik omkeren en dit grote verschijnsel, waarom de - \bush{struik} niet \fire{verbrandt}, \see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag} - dat hij zich omkeerde om het te \see{zien}. En God riep tot hem uit het - midden van de \bush{struik}: `Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Zie mij}.' + \bush{struik} niet \fire{brandt}, \see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag} dat + hij zich omkeerde om het te \see{zien}. En God riep tot hem uit het midden + van de \bush{struik}: `Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Hier ben ik}.' \end{margquote} -Allereerst zullen we \snh{}, traditioneel vertaald met `braamstruik', -analyseren. Vervolgens zullen we de verschillende woorden voor vuur -onderzoeken. +Wat betreft \snh{} is de semantische analyse vrij minimaal: dit woord komt, +zoals gezegd, slechts \'e\'en keer voor buiten dit verhaal, en dan is het een +verwijzing naar deze passage. Woordenboeken vertalen het standaard als +`braamstruik', gewoon `struik' of `thorny bush'. Het is duidelijk dat er +consensus is over het feit dat het om een plant gaat, de mate van specificatie +verschilt. -\input{paper-sem-snh} -%todo \input{paper-sem-fire} +\citet{propp} geeft nog enkele mogelijkheden: het verhaal van A\d{h}ikar, in +het Aramees, dat \emph{snyʾ} voor een stekelige plant gebruikt (11.~65--66); +een klif in 1.~Sam.~14:4 die \ez{סֶֽנֶּה} wordt genoemd, mogelijk als verwijzing +naar het puntige karakter van de \snh{}; en speculaties dat de \snh{} zijn naam +ontleent aan de woestijn van Sin (16:1; 17:1; Num.~33:11--12) of de berg +Sina{\"\i}. Deze laatste opties zijn niet erg waarschijnlijk: de eerste roept +de vraag op waarom de woestijn (v.~1) dan niet de woestijn van Sin wordt +genoemd; de tweede zou een erg complexe redactie impliceren: \snh{} moet dan +afkomstig zijn uit de J-bron, terwijl `Horeb' (v.~1) uit de E-bron komt. Propp +noemt dit probleem ook al. + +\medskip +Zoals later zal blijken zullen we ook de vuurgerelateerde woorden moeten +analyseren om tot een goed begrip van \snh{} te kunnen komen. De drie woorden +die in deze tekst voor vuur worden gebruikt komen gelukkig wel vaker voor in de +Hebreeuwse Bijbel. + +\esh{} komt 377 keer voor. De \citet{nasb} vertaalt het 362 keer als `fire', +\'e\'en keer als `burning coals' (Num.~16:37) en de andere keren als `flames', +`to burn' of iets anders duidelijk vuurgerelateerds. + +\lbt{} komt slechts \'e\'en keer voor. Woordenboeken verwijzen door naar +\lhbt{}, wat 19 keer voorkomt. In de \citet{nasb} wordt het telkens vertaald +als `flame' of `to blaze' --- met uitzondering van 1~Sam.~17:7, waar het naar +een speerpunt verwijst. + +\byr{} ten slotte wordt door de \citet{nasb} het gros van de 95 keren dat het +voorkomt vertaald met `to burn'. In de Pentateuch is er soms ook een aspect van +\emph{vertering} (Piel, Num.~24:22) of \emph{wegdoen} (ook Piel, meestal +\textasciitilde{} van `het kwaad') --- dit laatste exclusief in Deuteronomium +13--24 en soortgelijk voor het wegnemen van heilige dingen in Dt.~26:13--14. +Wanneer er niet duidelijk iets verdwijnt over verteerd wordt, dan is het vuur +meestal heftig en wordt het werkwoord vaak versterkt door gebruik van \esh{}: +Num.~11:1,3; Dt.~4:11; 5:23; 9:15. In Lv.~6:12 gaat het niet zozeer om een +heftig vuur, maar wel om een (vanuit religieus oogpunt) belangrijk vuur. Iets +soortgelijks zien we in Ex.~35:3, waar het ontsteken van vuur een zware +overtreding zou zijn (vgl.~de straf voor werken op de Sabbat in v.~2). + +Het is duidelijk gezien de frequentie van vuurgerelateerde woorden maar ook +gezien de betekenis van \byr{} dat vv.~2--4 over een heftig of belangrijk vuur +gaan. diff --git a/paper-syn.tex b/paper-syn.tex index 87cd613..92cf3b4 100644 --- a/paper-syn.tex +++ b/paper-syn.tex @@ -1,12 +1,13 @@ % vim: set spelllang=nl: \section{Syntactische analyse} \label{sec:syn} -We delen de tekst op in clauses en kleuren het gezegde blauw en het onderwerp -rood. +We delen de tekst op in clauses en kleuren het gezegde \pred{blauw} en het +onderwerp \subj{rood}. \noindent \begin{hebrew} + \small \clauses{ \clausei0{\subj{וּמֹשֶׁ֗ה} \pred{הָיָ֥ה} רֹעֶ֛ה אֶת־צֹ֛אן יִתְרֹ֥ו חֹתְנֹ֖ו כֹּהֵ֣ן מִדְיָ֑ן} \clausei0{\pred{וַ\subj{יִּ}נְהַ֤ג} אֶת־הַצֹּאן֙ אַחַ֣ר הַמִּדְבָּ֔ר} @@ -6,6 +6,46 @@ address = {Cambridge} } +@incollection{propp, + booktitle = {The Anchor Bible}, + title = {Exodus 1--18. A New Translation with Introduction and Commentary}, + author = {Propp, W. H. C.}, + year = {1998}, + publisher = {Doubleday}, + address = {New York} +} + +@book{reframing, + title = {Reframing Biblical Studies. When Language and Text Meet Culture, Cognition and Context}, + author = {Wolde, E. van}, + year = {2009}, + publisher = {Eisenbrauns}, + address = {Winona Lake} +} + +@book{naarden, + title = {De Naardense Bijbel}, + translator = {Pieter Oussoren}, + year = {2010}, + publisher = {Skandalon}, + address = {Vught} +} + +@book{nasb, + title = {New American Standard Bible}, + shorttitle = {NASB}, + translator = {The Lockman Foundation}, + year = {1995}, + publisher = {Cambridge University Press}, + address = {Cambridge} +} + +@misc{nasec, + title = {NAS Exhaustive Concordance of the Bible with Hebrew-Aramaic and Greek Dictionaries}, + year = {1998}, + note = {The Lockman Foundation. Bezocht via \url{http://biblehub.com/}.} +} + @book{browndriverbriggs, title = {A Hebrew and English Lexion of the Old Testament with an Appendix Containing the Biblical Aramaic}, author = {Brown, F. en Driver, S. R. en Briggs C. A.}, @@ -7,6 +7,8 @@ \usepackage[hidelinks]{hyperref} \def\sectionautorefname{hoofdstuk} +\def\subsectionautorefname{paragraaf} +\def\tableautorefname{tabel} \usepackage{polyglossia} \setdefaultlanguage{dutch} @@ -28,6 +30,10 @@ \def\snh{\ez{סְנֶה}} \def\hsnh{\ez{הַסְּנֶ֑ה}} +\def\esh{\ez{אֵשׁ}} +\def\byr{\ez{בָּעַר}} +\def\lbt{\ez{לַבַּת}} +\def\lhbt{\ez{לֶהָבָה}} \definecolor{orange}{rgb}{1,0.4,0} \definecolor{darkgreen}{rgb}{0,0.6,0} @@ -52,34 +58,7 @@ \input{paper-syn} \input{paper-sem} \input{paper-prag} - -\medskip -%todo verwerken in verhaal hierboven -Meyers geeft een heel andere interpretatie~\citep[pp.~52--53]{meyers}. Dat de -struik niet verteerd wordt, is volgens haar het eerste wonder dat God aan Mozes -laat zien. - -De wonderen die God in zijn gesprek met Mozes laat zien volgen ook een ander -patroon dan de brandende braamstruik hier, wat een lezing van deze tekst als -eerste wonder onwaarschijnlijk maakt. In de discussie van Ex.~3:11--4:17 vraagt -Mozes twee keer om iets waarmee hij de Isra{\"e}lieten kan overtuigen dat hij -door God gezonden is. De eerste keer (3:13--14) krijgt Mozes de naam van God te -horen. Pas de tweede keer (4:1--9) krijgt Mozes twee tekenen van God om te -laten zien. Als de brandende braamstruik binnen dit patroon valt, waarom staan -deze wonderen pas op de tweede plaats en worden ze niet voor de naam van God -vermeld? Bovendien wordt geen van de twee als `groot verschijnsel' bestempeld. -De twee tekenen worden objectief beschreven, van Mozes' mogelijke verbazing als -in 3:3 lezen we niets. Bij de braamstruik wordt v.~5 gebruikt om de heiligheid -van het gebeuren te onderstrepen, maar van zulk soort kanttekeningen is in -4:1--9 geen sprake. De tekenen in 4:1--9 worden door Mozes' hand uitgevoerd en -zijn daarom ondergeschikt aan de brandende braamstruik waarin God zelf aanwezig -is. - -\medskip -We hebben een interpretatie gegeven van de brandende struik in Ex.~3:2--4 als -verwijzing naar de onderdrukking van het volk in Egypte. Deze lezing verklaart -de abrupte opkomst en afgang van de struik in het verhaal, en helpt bij het -plaatsen van deze verzen in de bredere context van Exodus. +\input{paper-concl} \printbibliography |