Organisatie

9 files changed, 315 insertions, 210 deletions

diff --git a/Makefile b/Makefile
index 17a27f7..249fda5 100644
--- a/Makefile
+++ b/Makefile
@@ -3,7 +3,7 @@ all: paper.pdf samenvatting.pdf $(subst .tex,.pdf,$(wildcard college*.tex))
 samenvatting.pdf: samenvatting.tex $(wildcard samenvatting-*.tex)
 	xelatex $< && xelatex $<
 
-paper.pdf: paper.tex paper.bib
+paper.pdf: paper.tex paper.bib $(wildcard paper-*.tex)
 	xelatex $< && bibtex paper && xelatex $<
 
 %.pdf: %.tex
diff --git a/clauses.sty b/clauses.sty
index efda939..a037861 100644
--- a/clauses.sty
+++ b/clauses.sty
@@ -73,6 +73,15 @@
 	\end{minipage}}%
 }
 
+\def\clauseir#1#2#3{% Indented clause, reduce verse number
+	\ifnum\clauselevel=1 %
+		\advance\clausenrb by -#1%
+	\else\ifnum\clauselevel=2 %
+		\advance\clausenrc by -#2%
+	\fi\fi
+	\clausei{#2}{$\div$ #3}%
+}
+
 \newcount\clause@indent@count
 \def\clause@indent#1{%
   \begingroup
diff --git a/paper-intro.tex b/paper-intro.tex
new file mode 100644
index 0000000..162b6b2
--- /dev/null
+++ b/paper-intro.tex
@@ -0,0 +1,26 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\section{Inleiding}
+\label{sec:intro}
+De ontmoeting van Mozes met God in Ex.~3:1--10 staat bekend als het verhaal van
+de brandende braamstruik. Het is vernoemd naar de braamstruik van waaruit eerst
+`de engel van \JHWH' (v.~2) en vervolgens \JHWH{} zelf (v.~4) tot Mozes
+spreekt. Het woord voor braamstruik, \snh, wekt de belangstelling om twee
+redenen.
+
+Ten eerste: na de abrupte opkomst verdwijnt de struik vrij snel weer van het
+toneel, zonder dat er melding van wordt gemaakt. Na vers 4 wordt de struik niet
+meer genoemd. Het is onduidelijk of de struik blijft branden gedurende het hele
+gesprek (tot 4:17). Mozes' vraag w\'a\'arom de struik niet verteerd wordt
+(v.~3) blijft onbeantwoord.
+
+Ten tweede moeten we helaas opmerken dat \snh{} slechts 6 keer voorkomt in de
+Hebreeuwse bijbel: vijf keer in Ex.~3:2--4 en \'e\'en keer in Dt.~33:16, waar
+naar het verhaal in Exodus wordt verwezen. We weten dus uitzonderlijk weinig
+over dit woord. Wat kunnen we toch afleiden over dit woord?
+
+\subsection{Organisatie}
+\label{sec:intro:org}
+Om de betekenis van \snh{} helder te krijgen zullen we een taalkundige analyse
+van het woord maken. De gebruikte methodes worden toegelicht in
+\autoref{sec:meth}. In hoofdstukken \ref{sec:syn} tot \ref{sec:prag} wordt de
+analyse uitgewerkt.
diff --git a/paper-methods.tex b/paper-methods.tex
new file mode 100644
index 0000000..2d14b54
--- /dev/null
+++ b/paper-methods.tex
@@ -0,0 +1,33 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\section{Methode}
+\label{sec:meth}
+Om de betekenis van \snh{} te achterhalen kunnen we globaal gezien drie
+verschillende methodes gebruiken. Allereerst zouden we \emph{diachronistisch}
+naar verschillende bronnen kunnen kijken, zoals de Masoretische tekst, de
+Septuaginta, of de Dode Zeerollen. Als blijkt dat er wijzigingen zijn gemaakt,
+kan dit iets vertellen over keuzes die gemaakt zijn op het gebied van de
+betekenis.
+
+Een tweede manier zou zijn om te bekijken hoe de tekst door de loop der eeuwen
+is ge{\"i}nterpreteerd. Hier kijken we dus naar de \emph{receptiegeschiedenis}.
+
+De methode die we in dit artikel zullen gebruiken is echter die van het
+\emph{synchronisch} tekstonderzoek. Hierbij nemen we de Masoretische tekst en
+vragen we ons af wat het taalgebruik en de structuur van de tekst ons
+vertellen. Een letterkundige aanpak zou inhouden dat we de structuur en vorm
+van de tekst als verhaal, toespraak, argumentatie, etc. lezen. Wij kiezen
+echter voor een taalkundige aanpak. Deze aanpak valt uiteen in drie
+verschillende analyses.
+
+De eerste is de syntactische analyse, waarbij we onderzoeken uit welke
+elementen de tekst is opgebouwd. We benoemen werkwoordsvormen en delen de tekst
+op in \emph{clauses}. Dit geeft ons inzicht in de structuur van de tekst.
+
+Hierna volgt de semantische analyse. Daarin bekijken we welke woorden
+belangrijk zijn in de tekst, wat voor thema's er spelen en wat voor semantische
+velden we in de tekst kunnen vinden. Aan de hand hiervan kunnen we de betekenis
+van woorden uit de tekst achterhalen.
+
+De pragmatische analyse probeert ten slotte op basis van informatie over de
+leef- en denkwereld van het originele publiek te formuleren hoe dat publiek de
+tekst gelezen zou hebben, en daarmee hoe de schrijver de tekst bedoeld heeft.
diff --git a/paper-prag.tex b/paper-prag.tex
new file mode 100644
index 0000000..c0aef7a
--- /dev/null
+++ b/paper-prag.tex
@@ -0,0 +1,3 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\section{Pragmatische analyse}
+\label{sec:prag}
diff --git a/paper-sem-snh.tex b/paper-sem-snh.tex
new file mode 100644
index 0000000..be4ccd1
--- /dev/null
+++ b/paper-sem-snh.tex
@@ -0,0 +1,119 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\subsection{De braamstruik}
+\label{sec:sem:snh}
+Hoe komen woordenboeken eigenlijk tot de conclusie dat \snh{} `braamstruik'
+betekent? Op basis van de tekst zelf is het haast onmogelijk vast te stellen
+wat dit woord precies betekent: er worden geen eigenschappen van de struik
+genoemd. Had er gestaan, `de \snh{} met vruchten', dan hadden we geweten dat
+het om een plant ging. Maar als we strikt naar de tekst kijken, kan het net zo
+goed over iets anders gaan: een steen, bijvoorbeeld.
+
+Wanneer we hier nog wat langer over nadenken blijkt echter dat we niet zo veel
+vrijheid hebben. Het verhaal speelt zich af op een berg in een woestijn (v.~1).
+De vari{\"e}teit van dingen die je daar kunt vinden is niet erg groot. Met
+stenen, planten en dieren hebben we het wel gehad. Echter, als het om een steen
+zou gaan (die op \'e\'en of andere manier in vlam stond), dan zou het geen
+`groot verschijnsel' (\ez{הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל}, v.~3) zijn geweest dat die niet verteerd
+werd. Dan zou Mozes misschien zijn omgekeerd om te zien hoe een steen in brand
+had kunnen vliegen.
+
+Een argument voor het vertalen als `struik' vinden we in het lexicon van Brown,
+Driver en Briggs~\citep{browndriverbriggs}. Dat vertaalt het als `a thorny
+bush, perhaps blackberry bush' en verwijst naar verwante woorden in het
+Aramees, Assyrisch en Arabisch. In het modern Arabisch hebben we \arab{سنا},
+`\emph{senna}', wat een bepaalde plant benoemt. Deze stam is uiteindelijk ook
+in de naam van het bloemengeslacht Senna terechtgekomen.
+
+Op basis van de context, het verwante woord in het Arabisch en de naam van het
+bloemengeslacht kunnen we dus stellen dat \snh{} inderdaad een \textbf{plant}
+aanduidt.
+
+\medskip
+Wat wordt er verder met \snh{} geassocieerd? Het is traditioneel vertaald als
+`\emph{braam}struik', of in Brown-Driver-Briggs `\emph{thorny} bush'. Op grond
+waarvan wordt deze vertaling voorgesteld? Een studie van de antieke Hebreeuwse
+pictogrammen~\citep{studylight} geeft twee opties. Ten eerste, dat de samech
+oorspronkelijk een \textbf{doorn} uitbeeldde, en de nun een zaadje. Ik heb
+helaas onvoldoende kennis om deze claim te kunnen beoordelen.  Ten tweede, dat
+het werkwoord \ez{שָׂנֵא}, `haten', net als andere woorden van dezelfde strekking
+in het antiek Hebreeuws, dezelfde herkomst heeft. Haat zou dan dus met een
+\textbf{stekelig} karakter worden geassocieerd, en omgekeerd, onze struik met
+haat.
+
+Volgens sommige wetenschappers is het irrelevant wat voor plant de \snh{}
+precies is. Volgens Meyers bijvoorbeeld wordt het woord alleen gebruikt vanwege
+de gelijkenis met `Sina\"{\i}' \citep[pp.~52--53]{meyers}. Dit lijkt echter
+niet erg waarschijnlijk. In deze passage, die waarschijnlijk uit de E-bron
+afkomstig is, wordt de berg van God niet Sina\"{\i} maar Horeb genoemd. Als dit
+dezelfde berg is en de schrijver \snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis, waarom
+wordt de berg dan niet Sina\"{\i} genoemd? En als de Horeb en de Sina\"{\i}
+niet dezelfde berg zijn, hoe zou de gelijkenis met `Sina\"{\i}' dan een reden
+zijn om \snh{} te gebruiken?
+
+\medskip
+Behalve \snh{} spreekt de tekst niet over andere planten of in het algemeen
+dingen uit de natuur. Het woord speelt dus niet in het cognitief domein van de
+natuur of de landbouw.
+
+In vers 2 wordt tweemaal een duidelijk verband gelegd tussen de struik en vuur.
+Telkens worden twee vuurgerelateerde woorden gebruikt: `in een \fire{vlam} van
+\fire{vuur}'; `\fire{brandde} in het \fire{vuur}'. Dit kan gedaan zijn om dit
+vuur te versterken. Na v.~4 lezen we niets meer over vuur. Het vuur wordt enkel
+met de struik geassocieerd.
+
+Alles wijst erop dat dit vuur geen letterlijk vuur is. De struik brandt
+(\ez{בֹּעֵ֣ר}) maar \emph{ver}brandt niet (\ez{לֹא־יִבְעַ֥ר}). We zouden ons voor kunnen
+stellen dat er nog een struik in de buurt stond, maar er is niet vermeld of het
+brandje zich uitbreidt of niet. Noch is vermeld of de brand ophoudt ---
+moeten we dan soms aannemen dat wanneer Mozes in Exodus~19 terugkeert op de
+berg van God, die braamstruik daar nog steeds staat te branden? In v.~2, in het
+figuurlijke taalgebruik, wordt het vuur consequent versterkt. In v.~3, waar 
+wordt uitgelegd dat de struik niet \'echt brandt, niet.
+
+Als dit vuur dan figuurlijk is, waar zou het naar kunnen verwijzen? Bekijken we
+de hele tekst van Ex.~3:1--10, dan zien we een herhaling. In v.~4 wordt Mozes
+door God geroepen, in v.~10 wordt hij gezonden. Vers 7 spreekt over het zien
+door God van de zware ellende van zijn volk vanwege Egypte; vers 2 over het
+zien door Mozes van de heftig brandende stekelige struik. In vers 8 reageert
+God op zijn waarneming met het afdalen naar Egypte; in vers 3 reageert Mozes op
+zijn gezicht met het afwijken om de struik nader te bekijken. We kunnen
+v.~7--10 dus lezen als herhaling van v.~2--4, waarbij de figuurlijke taal nader
+wordt uitgelegd. Dit patroon zien we vaker, bijvoorbeeld bij profetische
+teksten waarbij er een hemelse boodschapper is die de profeet kan uitleggen wat
+de mysterieuze beelden precies betekenen. Verzen 5 en 6 vormen de overgang van
+beeld naar uitleg: daar begint God te spreken en wordt uitgelegd dat deze
+plaats (en dus het beeld) heilig is.
+
+We kunnen dus de volgende vergelijking opstellen:
+
+\begin{table}[h]
+	\centering
+	\begin{tabular}{r l}
+		2 -- 4      & 7 -- 10 \\\hline
+		Struik      & Egypte \\
+		Heftig vuur & Zware ellende \\
+		Mozes       & God \\
+		Omkeren     & Afdalen \\
+		Roepen      & Zenden \\
+	\end{tabular}
+\end{table}
+
+In het profetische beeld van de brandende braamstruik wordt het hatelijke
+Egypte vergeleken met een stekelige struik. Het heftige vuur staat symbool voor
+de zware onderdrukking van het volk. Zoals Mozes de struik ziet, weet God van
+die ellende, en zoals Mozes zich omkeert naar de struik vanwege het vuur, zo is
+God afgedaald vanwege de ellende van zijn volk. God roept Mozes vanuit de
+struik, en zendt hem weg naar Egypte.
+
+Met deze vergelijking wordt het dan ook duidelijk in welk cognitief domein
+\snh{} zich bevindt: dat van de \textbf{politiek}.
+
+\medskip
+Samenvattend kunnen we het volgende over \snh{} zeggen: dit woord beeldt een
+stekelige plant uit. Zonder externe hulp (als de Septuaginta of verwante talen)
+weten we niet welke plant precies, maar het moet in ieder geval een
+woestijnplant zijn geweest. De stekeligheid wekt bij de lezer een negatief
+gevoel op, vergelijkbaar met ons `distel'. Het woord is in Ex.~3:2--4
+figuurlijk gebruikt om een negatief gevoel over Egypte over te brengen. Het
+woord speelt dus binnen het cognitief domein van de politiek.
+
diff --git a/paper-sem.tex b/paper-sem.tex
new file mode 100644
index 0000000..77b4dd8
--- /dev/null
+++ b/paper-sem.tex
@@ -0,0 +1,34 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\section{Semantische analyse}
+\label{sec:sem}
+We zullen vv.~2--4 nader bekijken. Een aantal thema's komt hier naar voren. We
+kleuren vuurgerelateerde woorden \fire{oranje}, het woord \snh{} \bush{groen}
+en woorden gerelateerd aan zien \see{blauw}.
+
+\begin{margquote}{1.3em}
+	\begin{hebrew}
+		\noindent
+		2~~\see{וַ֠יֵּרָא} מַלְאַ֨ךְ יְהֹוָ֥ה אֵלָ֛יו \fire{בְּלַבַּת־אֵ֖שׁ} מִתֹּ֣וךְ \bush{הַסְּנֶ֑ה} \see{וַיַּ֗רְא}
+		\see{וְהִנֵּ֤ה} \bush{הַסְּנֶה֙} \fire{בֹּעֵ֣ר} \fire{בָּאֵ֔שׁ} \bush{וְהַסְּנֶ֖ה} אֵינֶ֥נּוּ אֻכָּֽל׃
+		\enspace3~~וַיֹּ֣אמֶר מֹשֶׁ֔ה אָסֻֽרָה־נָּ֣א \see{וְאֶרְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה מַדּ֖וּעַ
+		לֹא־\fire{יִבְעַ֥ר} \bush{הַסְּנֶֽה׃}
+		\enspace4~~\see{וַיַּ֥רְא} יְהוָ֖ה כִּ֣י סָ֣ר \see{לִרְאֹ֑ות} וַיִּקְרָא֩ אֵלָ֨יו אֱלֹהִ֜ים מִתֹּ֣וךְ
+		\bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי׃}
+	\end{hebrew}
+	
+	\small\vspace{-3mm}
+	\verse2 De engel van \JHWH{} \see{verscheen} tot [Mozes] in een
+	\fire{vuurvlam} uit het midden van de \bush{struik}. De \bush{struik}
+	\fire{brandde} in het \fire{vuur} maar de \bush{struik} werd niet verteerd!
+	\verse3 Mozes zei: `Laat ik omkeren en dit grote verschijnsel, waarom de
+	\bush{struik} niet \fire{verbrandt}, \see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag}
+	dat hij zich omkeerde om het te \see{zien}. En God riep tot hem uit het
+	midden van de \bush{struik}: `Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Zie mij}.'
+\end{margquote}
+
+Allereerst zullen we \snh{}, traditioneel vertaald met `braamstruik',
+analyseren. Vervolgens zullen we de verschillende woorden voor vuur
+onderzoeken.
+
+\input{paper-sem-snh}
+%todo \input{paper-sem-fire}
diff --git a/paper-syn.tex b/paper-syn.tex
new file mode 100644
index 0000000..87cd613
--- /dev/null
+++ b/paper-syn.tex
@@ -0,0 +1,80 @@
+% vim: set spelllang=nl:
+\section{Syntactische analyse}
+\label{sec:syn}
+We delen de tekst op in clauses en kleuren het gezegde blauw en het onderwerp
+rood.
+
+\noindent
+
+\begin{hebrew}
+	\clauses{
+		\clausei0{\subj{וּמֹשֶׁ֗ה} \pred{הָיָ֥ה} רֹעֶ֛ה אֶת־צֹ֛אן יִתְרֹ֥ו חֹתְנֹ֖ו כֹּהֵ֣ן מִדְיָ֑ן}
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יִּ}נְהַ֤ג} אֶת־הַצֹּאן֙ אַחַ֣ר הַמִּדְבָּ֔ר}
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יָּ}בֹ֛א} אֶל־הַ֥ר הָאֱלֹהִ֖ים חֹרֵֽבָה׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַ֠יֵּרָא} \subj{מַלְאַ֨ךְ} יְהֹוָ֥ה אֵלָ֛יו בְּלַבַּת־אֵ֖שׁ מִתֹּ֣וךְ הַסְּנֶ֑ה}
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יַּ֗}רְא}}
+		\clausei0{\pred{וְהִנֵּ֤ה} \subj{הַסְּנֶה֙} בֹּעֵ֣ר בָּאֵ֔שׁ}
+		\clausei0{\subj{וְהַסְּנֶ֖ה} \pred{אֵינֶ֥נּוּ} אֻכָּֽל׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַיֹּ֣אמֶר} \subj{מֹשֶׁ֔ה}}
+		\clausei5{\pred{\subj{אָ}סֻֽרָה}־נָּ֣א}
+		\clausei5{\pred{וְ\subj{אֶ}רְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה}
+		\clausei6{מַדּ֖וּעַ \pred{לֹא־יִבְעַ֥ר} \subj{הַסְּנֶֽה׃}}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַיַּ֥רְא} \subj{יְהוָ֖ה}}
+		\clausei1{כִּ֣י \pred{סָ֣\subj{ר}} לִרְאֹ֑ות}
+		\clausei0{\pred{וַיִּקְרָא֩} אֵלָ֨יו \subj{אֱלֹהִ֜ים} מִתֹּ֣וךְ הַסְּנֶ֗ה}
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יֹּ֛}אמֶר}}
+		\clausei5{מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה}
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יֹּ֥}אמֶר}}
+		\clausei5{\pred{הִנֵּֽנִי}׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יֹּ֖}אמֶר}}
+		\clausei5{אַל־\pred{\subj{תִּ}קְרַ֣ב} הֲלֹ֑ם}
+		\clausei5{\pred{שַׁ\subj{ל}}־נְעָלֶ֙יךָ֙ מֵעַ֣ל רַגְלֶ֔יךָ}
+		\clausei6{כִּ֣י \subj{הַמָּקֹ֗ום}}
+		\clausei7{אֲשֶׁ֤ר \subj{אַתָּה֙} \pred{עֹומֵ֣ד} עָלָ֔יו}
+		\clauseir26{\pred{אַדְמַת־קֹ֖דֶשׁ} הֽוּא׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַ\subj{יֹּ֗}אמֶר}}
+		\clausei5{\subj{אָנֹכִי֙} \pred{אֱלֹהֵ֣י} אָבִ֔יךָ \pred{אֱלֹהֵ֧י} אַבְרָהָ֛ם \pred{אֱלֹהֵ֥י} יִצְחָ֖ק \pred{וֵאלֹהֵ֣י} יַעֲקֹ֑ב}
+		\clausei0{\pred{וַיַּסְתֵּ֤ר} \subj{מֹשֶׁה֙} פָּנָ֔יו}
+		\clausei1{כִּ֣י \pred{\subj{יָ}רֵ֔א} מֵהַבִּ֖יט אֶל־הָאֱלֹהִֽים׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei0{\pred{וַיֹּ֣אמֶר} \subj{יְהוָ֔ה}}
+		\clausei5{רָאֹ֥ה \pred{רָאִ֛יתִ\subj{י}} אֶת־עֳנִ֥י עַמִּ֖י}
+		\clausei6{אֲשֶׁ֣ר בְּמִצְרָ֑יִם}
+		\clausei5{וְאֶת־צַעֲקָתָ֤ם \pred{שָׁמַ֙עְתִּ\subj{י֙}} מִפְּנֵ֣י נֹֽגְשָׂ֔יו}
+		\clausei6{כִּ֥י \pred{יָדַ֖עְתִּ\subj{י}} אֶת־מַכְאֹבָֽיו׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei5{\pred{וָ\subj{אֵ}רֵ֞ד} לְהַצִּילֹ֣ו  מִיַּ֣ד מִצְרַ֗יִם וּֽלְהַעֲלֹתֹו֮ מִן־הָאָ֣רֶץ הַהִוא֒ אֶל־אֶ֤רֶץ טֹובָה֙ וּרְחָבָ֔ה אֶל־אֶ֛רֶץ זָבַ֥ת חָלָ֖ב וּדְבָ֑שׁ אֶל־מְקֹ֤ום הַֽכְּנַעֲנִי֙ וְהַ֣חִתִּ֔י וְהָֽאֱמֹרִי֙ וְהַפְּרִזִּ֔י וְהַחִוִּ֖י וְהַיְבוּסִֽי׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei5{וְעַתָּ֕ה \pred{הִנֵּ֛ה}}
+		\clausei5{\subj{צַעֲקַ֥ת} בְּנֵי־יִשְׂרָאֵ֖ל \pred{בָּ֣אָה} אֵלָ֑י}
+		\clausei5{וְגַם־\pred{רָאִ֙יתִ\subj{י֙}} אֶת־הַלַּ֔חַץ}
+		\clausei6{אֲשֶׁ֥ר \subj{מִצְרַ֖יִם} \pred{לֹחֲצִ֥ים} אֹתָֽם׃}
+	}
+	
+	\clauses{
+		\clausei5{וְעַתָּ֣ה \pred{לְכָ֔\subj{ה}}}
+		\clausei5{\pred{וְ\subj{אֶֽ}שְׁלָחֲךָ֖} אֶל־פַּרְעֹ֑ה}
+		\clausei5{\pred{וְהֹוצֵ֛א} אֶת־עַמִּ֥י בְנֵֽי־יִשְׂרָאֵ֖ל מִמִּצְרָֽיִם׃}
+	}
+\end{hebrew}
diff --git a/paper.tex b/paper.tex
index e62ed21..b0b8e0a 100644
--- a/paper.tex
+++ b/paper.tex
@@ -39,225 +39,26 @@
 
 \usepackage[style=authoryear,natbib=true,backend=bibtex]{biblatex}  
 \addbibresource{paper.bib}
+	
+\def\subj#1{\textcolor{red}{#1}}
+\def\pred#1{\textcolor{blue}{#1}}
 
 \begin{document}
 
 \maketitle
 
-\section{Inleiding}
-\label{sec:intro}
-De ontmoeting van Mozes met God in Ex.~3:1--10 staat bekend als het verhaal van
-de brandende braamstruik. Het is vernoemd naar de braamstruik van waaruit eerst
-`de engel van \JHWH' (v.~2) en vervolgens \JHWH{} zelf (v.~4) tot Mozes
-spreekt. Het woord voor braamstruik, \snh, wekt de belangstelling om twee
-redenen.
-
-Ten eerste: na de abrupte opkomst verdwijnt de struik vrij snel weer van het
-toneel, zonder dat er melding van wordt gemaakt. Na vers 4 wordt de struik niet
-meer genoemd. Het is onduidelijk of de struik blijft branden gedurende het hele
-gesprek (tot 4:17). Mozes' vraag w\'a\'arom de struik niet verteerd wordt
-(v.~3) blijft onbeantwoord.
-
-Ten tweede moeten we helaas opmerken dat \snh{} slechts 6 keer voorkomt in de
-Hebreeuwse bijbel: vijf keer in Ex.~3:2--4 en \'e\'en keer in Dt.~33:16, waar
-naar het verhaal in Exodus wordt verwezen. We weten dus uitzonderlijk weinig
-over dit woord. Wat kunnen we toch afleiden over dit woord?
-
-\subsection{Organisatie}
-\label{sec:intro:org}
-Om de betekenis van \snh{} helder te krijgen zullen we een taalkundige analyse
-van het woord maken. De gebruikte methodes worden toegelicht in
-\autoref{sec:meth}. In hoofdstukken \ref{sec:syn} tot \ref{sec:prag} wordt de
-analyse uitgewerkt.
-
-\section{Methode}
-\label{sec:meth}
-Om de betekenis van \snh{} te achterhalen kunnen we globaal gezien drie
-verschillende methodes gebruiken. Allereerst zouden we \emph{diachronistisch}
-naar verschillende bronnen kunnen kijken, zoals de Masoretische tekst, de
-Septuaginta, of de Dode Zeerollen. Als blijkt dat er wijzigingen zijn gemaakt,
-kan dit iets vertellen over keuzes die gemaakt zijn op het gebied van de
-betekenis.
-
-Een tweede manier zou zijn om te bekijken hoe de tekst door de loop der eeuwen
-is ge{\"i}nterpreteerd. Hier kijken we dus naar de \emph{receptiegeschiedenis}.
-
-De methode die we in dit artikel zullen gebruiken is echter die van het
-\emph{synchronisch} tekstonderzoek. Hierbij nemen we de Masoretische tekst en
-vragen we ons af wat het taalgebruik en de structuur van de tekst ons
-vertellen. Een letterkundige aanpak zou inhouden dat we de structuur en vorm
-van de tekst als verhaal, toespraak, argumentatie, etc. lezen. Wij kiezen
-echter voor een taalkundige aanpak. Deze aanpak valt uiteen in drie
-verschillende analyses.
-
-De eerste is de syntactische analyse, waarbij we onderzoeken uit welke
-elementen de tekst is opgebouwd. We benoemen werkwoordsvormen en delen de tekst
-op in \emph{clauses}. Dit geeft ons inzicht in de structuur van de tekst.
-
-Hierna volgt de semantische analyse. Daarin bekijken we welke woorden
-belangrijk zijn in de tekst, wat voor thema's er spelen en wat voor semantische
-velden we in de tekst kunnen vinden. Aan de hand hiervan kunnen we de betekenis
-van woorden uit de tekst achterhalen.
-
-De pragmatische analyse probeert ten slotte op basis van informatie over de
-leef- en denkwereld van het originele publiek te formuleren hoe dat publiek de
-tekst gelezen zou hebben, en daarmee hoe de schrijver de tekst bedoeld heeft.
-
-\section{Syntactische analyse}
-\label{sec:syn}
-
-\section{Semantische analyse}
-\label{sec:sem}
-
-\section{Pragmatische analyse}
-\label{sec:prag}
-De tekst die we nader zullen bekijken is Ex.~3:2--4. Een aantal thema's komt
-hier naar voren. We kleuren vuurgerelateerde woorden \fire{oranje}, het woord
-\snh{} \bush{groen} en woorden gerelateerd aan zien \see{blauw}.
+\input{paper-intro}
+\input{paper-methods}
+\input{paper-syn}
+\input{paper-sem}
+\input{paper-prag}
 
 \medskip
-
-\begin{margquote}{1.3em}
-	\begin{hebrew}
-		\noindent
-		2~~\see{וַ֠יֵּרָא} מַלְאַ֨ךְ יְהֹוָ֥ה אֵלָ֛יו \fire{בְּלַבַּת־אֵ֖שׁ} מִתֹּ֣וךְ \bush{הַסְּנֶ֑ה} \see{וַיַּ֗רְא}
-		\see{וְהִנֵּ֤ה} \bush{הַסְּנֶה֙} \fire{בֹּעֵ֣ר} \fire{בָּאֵ֔שׁ} \bush{וְהַסְּנֶ֖ה} אֵינֶ֥נּוּ אֻכָּֽל׃
-		\enspace3~~וַיֹּ֣אמֶר מֹשֶׁ֔ה אָסֻֽרָה־נָּ֣א \see{וְאֶרְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה מַדּ֖וּעַ
-		לֹא־\fire{יִבְעַ֥ר} \bush{הַסְּנֶֽה׃}
-		\enspace4~~\see{וַיַּ֥רְא} יְהוָ֖ה כִּ֣י סָ֣ר \see{לִרְאֹ֑ות} וַיִּקְרָא֩ אֵלָ֨יו אֱלֹהִ֜ים מִתֹּ֣וךְ
-		\bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי׃}
-	\end{hebrew}
-	
-	\small\vspace{-3mm}
-	\verse2 De engel van \JHWH{} \see{verscheen} tot [Mozes] in een
-	\fire{vuurvlam} uit het midden van de \bush{struik}. De \bush{struik}
-	\fire{brandde} in het \fire{vuur} maar de \bush{struik} werd niet verteerd!
-	\verse3 Mozes zei: `Laat ik omkeren en dit grote verschijnsel, waarom de
-	\bush{struik} niet \fire{verbrandt}, \see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag}
-	dat hij zich omkeerde om het te \see{zien}. En God riep tot hem uit het
-	midden van de \bush{struik}: `Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Zie mij}.'
-\end{margquote}
-
-Hoe komen woordenboeken eigenlijk tot de conclusie dat \snh{} `braamstruik'
-betekent? Op basis van de tekst zelf is het haast onmogelijk vast te stellen
-wat dit woord precies betekent: er worden geen eigenschappen van de struik
-genoemd. Had er gestaan, `de \snh{} met vruchten', dan hadden we geweten dat
-het om een plant ging. Maar als we strikt naar de tekst kijken, kan het net zo
-goed over iets anders gaan: een steen, bijvoorbeeld.
-
-Wanneer we hier nog wat langer over nadenken blijkt echter dat we niet zo veel
-vrijheid hebben. Het verhaal speelt zich af op een berg in een woestijn (v.~1).
-De vari{\"e}teit van dingen die je daar kunt vinden is niet erg groot. Met
-stenen, planten en dieren hebben we het wel gehad. Echter, als het om een steen
-zou gaan (die op \'e\'en of andere manier in vlam stond), dan zou het geen
-`groot verschijnsel' (\ez{הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל}, v.~3) zijn geweest dat die niet verteerd
-werd. Dan zou Mozes misschien zijn omgekeerd om te zien hoe een steen in brand
-had kunnen vliegen.
-
-Een argument voor het vertalen als `struik' vinden we in het lexicon van Brown,
-Driver en Briggs~\citep{browndriverbriggs}. Dat vertaalt het als `a thorny
-bush, perhaps blackberry bush' en verwijst naar verwante woorden in het
-Aramees, Assyrisch en Arabisch. In het modern Arabisch hebben we \arab{سنا},
-`\emph{senna}', wat een bepaalde plant benoemt. Deze stam is uiteindelijk ook
-in de naam van het bloemengeslacht Senna terechtgekomen.
-
-Op basis van de context, het verwante woord in het Arabisch en de naam van het
-bloemengeslacht kunnen we dus stellen dat \snh{} inderdaad een \textbf{plant}
-aanduidt.
-
-\medskip
-Wat wordt er verder met \snh{} geassocieerd? Het is traditioneel vertaald als
-`\emph{braam}struik', of in Brown-Driver-Briggs `\emph{thorny} bush'. Op grond
-waarvan wordt deze vertaling voorgesteld? Een studie van de antieke Hebreeuwse
-pictogrammen~\citep{studylight} geeft twee opties. Ten eerste, dat de samech
-oorspronkelijk een \textbf{doorn} uitbeeldde, en de nun een zaadje. Ik heb
-helaas onvoldoende kennis om deze claim te kunnen beoordelen.  Ten tweede, dat
-het werkwoord \ez{שָׂנֵא}, `haten', net als andere woorden van dezelfde strekking
-in het antiek Hebreeuws, dezelfde herkomst heeft. Haat zou dan dus met een
-\textbf{stekelig} karakter worden geassocieerd, en omgekeerd, onze struik met
-haat.
-
-\medskip
-Behalve \snh{} spreekt de tekst niet over andere planten of in het algemeen
-dingen uit de natuur. Het woord speelt dus niet in het cognitief domein van de
-natuur of de landbouw.
-
-In vers 2 wordt tweemaal een duidelijk verband gelegd tussen de struik en vuur.
-Telkens worden twee vuurgerelateerde woorden gebruikt: `in een \fire{vlam} van
-\fire{vuur}'; `\fire{brandde} in het \fire{vuur}'. Dit kan gedaan zijn om dit
-vuur te versterken. Na v.~4 lezen we niets meer over vuur. Het vuur wordt enkel
-met de struik geassocieerd.
-
-Alles wijst erop dat dit vuur geen letterlijk vuur is. De struik brandt
-(\ez{בֹּעֵ֣ר}) maar \emph{ver}brandt niet (\ez{לֹא־יִבְעַ֥ר}). We zouden ons voor kunnen
-stellen dat er nog een struik in de buurt stond, maar er is niet vermeld of het
-brandje zich uitbreidt of niet. Noch is vermeld of de brand ophoudt ---
-moeten we dan soms aannemen dat wanneer Mozes in Exodus~19 terugkeert op de
-berg van God, die braamstruik daar nog steeds staat te branden? In v.~2, in het
-figuurlijke taalgebruik, wordt het vuur consequent versterkt. In v.~3, waar 
-wordt uitgelegd dat de struik niet \'echt brandt, niet.
-
-Als dit vuur dan figuurlijk is, waar zou het naar kunnen verwijzen? Bekijken we
-de hele tekst van Ex.~3:1--10, dan zien we een herhaling. In v.~4 wordt Mozes
-door God geroepen, in v.~10 wordt hij gezonden. Vers 7 spreekt over het zien
-door God van de zware ellende van zijn volk vanwege Egypte; vers 2 over het
-zien door Mozes van de heftig brandende stekelige struik. In vers 8 reageert
-God op zijn waarneming met het afdalen naar Egypte; in vers 3 reageert Mozes op
-zijn gezicht met het afwijken om de struik nader te bekijken. We kunnen
-v.~7--10 dus lezen als herhaling van v.~2--4, waarbij de figuurlijke taal nader
-wordt uitgelegd. Dit patroon zien we vaker, bijvoorbeeld bij profetische
-teksten waarbij er een hemelse boodschapper is die de profeet kan uitleggen wat
-de mysterieuze beelden precies betekenen. Verzen 5 en 6 vormen de overgang van
-beeld naar uitleg: daar begint God te spreken en wordt uitgelegd dat deze
-plaats (en dus het beeld) heilig is.
-
-We kunnen dus de volgende vergelijking opstellen:
-
-\begin{table}[h]
-	\centering
-	\begin{tabular}{r l}
-		2 -- 4      & 7 -- 10 \\\hline
-		Struik      & Egypte \\
-		Heftig vuur & Zware ellende \\
-		Mozes       & God \\
-		Omkeren     & Afdalen \\
-		Roepen      & Zenden \\
-	\end{tabular}
-\end{table}
-
-In het profetische beeld van de brandende braamstruik wordt het hatelijke
-Egypte vergeleken met een stekelige struik. Het heftige vuur staat symbool voor
-de zware onderdrukking van het volk. Zoals Mozes de struik ziet, weet God van
-die ellende, en zoals Mozes zich omkeert naar de struik vanwege het vuur, zo is
-God afgedaald vanwege de ellende van zijn volk. God roept Mozes vanuit de
-struik, en zendt hem weg naar Egypte.
-
-Met deze vergelijking wordt het dan ook duidelijk in welk cognitief domein
-\snh{} zich bevindt: dat van de \textbf{politiek}.
-
-\medskip
-Samenvattend kunnen we het volgende over \snh{} zeggen: dit woord beeldt een
-stekelige plant uit. Zonder externe hulp (als de Septuaginta of verwante talen)
-weten we niet welke plant precies, maar het moet in ieder geval een
-woestijnplant zijn geweest. De stekeligheid wekt bij de lezer een negatief
-gevoel op, vergelijkbaar met ons `distel'. Het woord is in Ex.~3:2--4
-figuurlijk gebruikt om een negatief gevoel over Egypte over te brengen. Het
-woord speelt dus binnen het cognitief domein van de politiek.
-
-\medskip
-Meyers geeft een heel andere interpretatie~\citep[pp.~52--53]{meyers}.  Volgens
-haar wordt \snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis met `Sina\"{\i}'. Dat de
+%todo verwerken in verhaal hierboven
+Meyers geeft een heel andere interpretatie~\citep[pp.~52--53]{meyers}. Dat de
 struik niet verteerd wordt, is volgens haar het eerste wonder dat God aan Mozes
 laat zien.
 
-Dat \snh{} is gekozen vanwege de gelijkenis met `Sina\"{\i}' lijkt niet erg
-waarschijnlijk. In deze passage, die waarschijnlijk uit de E-bron afkomstig is,
-wordt de berg van God niet Sina\"{\i} maar Horeb genoemd. Als dit dezelfde berg
-is en de schrijver \snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis, waarom wordt de berg
-dan niet Sina\"{\i} genoemd? En als de Horeb en de Sina\"{\i} niet dezelfde
-berg zijn, hoe zou de gelijkenis met `Sina\"{\i}' dan een reden zijn om \snh{}
-te gebruiken?
-
 De wonderen die God in zijn gesprek met Mozes laat zien volgen ook een ander
 patroon dan de brandende braamstruik hier, wat een lezing van deze tekst als
 eerste wonder onwaarschijnlijk maakt. In de discussie van Ex.~3:11--4:17 vraagt