College 12 bijna af

1 files changed, 151 insertions, 42 deletions

diff --git a/college12.tex b/college12.tex
index e85b817..8ab8b12 100644
--- a/college12.tex
+++ b/college12.tex
@@ -30,6 +30,8 @@
 \def\bush#1{\textcolor{darkgreen}{#1}}
 \def\see#1{\textcolor{blue}{#1}}
 
+\newenvironment{margquote}[1]{\list{}{\leftmargin=#1\rightmargin=#1}\item[]}{\endlist}
+
 \begin{document}
 
 \maketitle
@@ -37,50 +39,46 @@
 De ontmoeting van Mozes met God in Ex.~3:1--10 staat bekend als het verhaal van
 de brandende braamstruik. Het is vernoemd naar de braamstruik van waaruit eerst
 `de engel van \JHWH' (v.~2) en vervolgens \JHWH{} zelf (v.~4) tot Mozes
-spreekt. Het woord voor braamstruik, \snh, wekt de belangstelling om drie
+spreekt. Het woord voor braamstruik, \snh, wekt de belangstelling om twee
 redenen.
 
-Ten eerste het feit dat de eerste keer dat de struik wordt genoemd, het direct
-een lidwoord heeft: \hsnh. Een letterlijke vertaling leest dus voor v.~2a:
-`De engel van \JHWH{} verscheen aan [Mozes] in vlammen van vuur uit het midden
-van \emph{de} braamstruik.' Dit leidt tot de verwarde reactie, `Welke
-braamstruik? Heb ik iets gemist?'
-
-Ten tweede: na de abrupte opkomst, verdwijnt de struik vrij direct weer van het
+Ten eerste: na de abrupte opkomst verdwijnt de struik vrij snel weer van het
 toneel, zonder dat er melding van wordt gemaakt. Na vers 4 wordt de struik niet
 meer genoemd. Het is onduidelijk of de struik blijft branden gedurende het hele
 gesprek (tot 4:17). Mozes' vraag w\'a\'arom de struik niet verteerd wordt
 (v.~3) blijft onbeantwoord.
 
-Ten slotte moeten we helaas opmerken dat \snh{} slechts 6 keer voorkomt in de
+Ten tweede moeten we helaas opmerken dat \snh{} slechts 6 keer voorkomt in de
 Hebreeuwse bijbel: vijf keer in Ex.~3:2--4 en \'e\'en keer in Dt.~33:16, waar
 naar het verhaal in Exodus wordt verwezen. We weten dus uitzonderlijk weinig
 over dit woord. Wat kunnen we toch afleiden over dit woord?
 
-\bigskip
-
-%todo uitleg wat we hier doen
-\begin{hebrew}
-	\noindent
-	2~~\see{וַ֠יֵּרָא} מַלְאַ֨ךְ יְהֹוָ֥ה אֵלָ֛יו \fire{בְּלַבַּת־אֵ֖שׁ} מִתֹּ֣וךְ \bush{הַסְּנֶ֑ה} \see{וַיַּ֗רְא}
-	\see{וְהִנֵּ֤ה} \bush{הַסְּנֶה֙} \fire{בֹּעֵ֣ר} \fire{בָּאֵ֔שׁ} \bush{וְהַסְּנֶ֖ה} אֵינֶ֥נּוּ אֻכָּֽל׃
-	\enspace3~~וַיֹּ֣אמֶר מֹשֶׁ֔ה אָסֻֽרָה־נָּ֣א \see{וְאֶרְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה מַדּ֖וּעַ לֹא־יִבְעַ֥ר
-	\bush{הַסְּנֶֽה׃}
-	\enspace4~~\see{וַיַּ֥רְא} יְהוָ֖ה כִּ֣י סָ֣ר \see{לִרְאֹ֑ות} וַיִּקְרָא֩ אֵלָ֨יו אֱלֹהִ֜ים מִתֹּ֣וךְ
-	\bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי׃}
-\end{hebrew}
-
-\begin{quote}
-	\footnotesize
+De tekst die we nader zullen bekijken is Ex.~3:2--4. Een aantal thema's komt
+hier naar voren. We kleuren vuurgerelateerde woorden \fire{oranje}, het woord
+\snh{} \bush{groen} en woorden gerelateerd aan zien \see{blauw}.
+
+\medskip
+
+\begin{margquote}{1.3em}
+	\begin{hebrew}
+		\noindent
+		2~~\see{וַ֠יֵּרָא} מַלְאַ֨ךְ יְהֹוָ֥ה אֵלָ֛יו \fire{בְּלַבַּת־אֵ֖שׁ} מִתֹּ֣וךְ \bush{הַסְּנֶ֑ה} \see{וַיַּ֗רְא}
+		\see{וְהִנֵּ֤ה} \bush{הַסְּנֶה֙} \fire{בֹּעֵ֣ר} \fire{בָּאֵ֔שׁ} \bush{וְהַסְּנֶ֖ה} אֵינֶ֥נּוּ אֻכָּֽל׃
+		\enspace3~~וַיֹּ֣אמֶר מֹשֶׁ֔ה אָסֻֽרָה־נָּ֣א \see{וְאֶרְאֶ֔ה} אֶת־הַמַּרְאֶ֥ה הַגָּדֹ֖ל הַזֶּ֑ה מַדּ֖וּעַ
+		לֹא־\fire{יִבְעַ֥ר} \bush{הַסְּנֶֽה׃}
+		\enspace4~~\see{וַיַּ֥רְא} יְהוָ֖ה כִּ֣י סָ֣ר \see{לִרְאֹ֑ות} וַיִּקְרָא֩ אֵלָ֨יו אֱלֹהִ֜ים מִתֹּ֣וךְ
+		\bush{הַסְּנֶ֗ה} וַיֹּ֛אמֶר מֹשֶׁ֥ה מֹשֶׁ֖ה וַיֹּ֥אמֶר \see{הִנֵּֽנִי׃}
+	\end{hebrew}
+	
+	\small\vspace{-3mm}
 	\verse2 De engel van \JHWH{} \see{verscheen} tot [Mozes] in een
-	\fire{vuurvlam} uit het midden van de \bush{braamstruik}. De
-	\bush{braamstruik} \fire{brandde} in het \fire{vuur} maar de
-	\bush{braamstruik} werd niet verteerd!  \verse3 Mozes zei: `Laat ik omkeren
-	en dit grote verschijnsel, waarom de \bush{braamstruik} niet verteerd wordt,
-	\see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag} dat hij zich omkeerde om het te
-	\see{zien}. En God riep tot hem uit het midden van de \bush{braamstruik}:
-	`Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Zie mij}.'
-\end{quote}
+	\fire{vuurvlam} uit het midden van de \bush{struik}. De \bush{struik}
+	\fire{brandde} in het \fire{vuur} maar de \bush{struik} werd niet verteerd!
+	\verse3 Mozes zei: `Laat ik omkeren en dit grote verschijnsel, waarom de
+	\bush{struik} niet \fire{verbrandt}, \see{zien}.' \verse4 \JHWH{} \see{zag}
+	dat hij zich omkeerde om het te \see{zien}. En God riep tot hem uit het
+	midden van de \bush{struik}: `Mozes, Mozes.' En hij zei: `\see{Zie mij}.'
+\end{margquote}
 
 Hoe komen woordenboeken eigenlijk tot de conclusie dat \snh{} `braamstruik'
 betekent? Op basis van de tekst zelf is het haast onmogelijk vast te stellen
@@ -103,18 +101,129 @@ Driver en Briggs~\cite{browndriverbriggs}. Dat vertaalt het als `a thorny bush,
 perhaps blackberry bush' en verwijst naar verwante woorden in het Aramees,
 Assyrisch en Arabisch. %todo Arabisch opzoeken
 
-Dat \snh{} een plant aanduidt is nu wel duidelijk. Maar op basis waarvan
-stellen we dat het om een doornstruik (`thorny bush') gaat? Een studie van de
-antieke Hebreeuwse pictogrammen~\cite{studylight} geeft twee opties. Ten
-eerste, dat de samech oorspronkelijk een doorn uitbeeldde, en de nun een
-zaadje. Ik heb helaas onvoldoende kennis om deze claim te kunnen beoordelen.
-Ten tweede, dat het werkwoord \ez{שָׂנֵא}, `haten', dezelfde herkomst heeft. Haat
-zou dan dus met een stekelig karakter worden geassocieerd.
+Op basis van de context, het verwante woord in het Arabisch kunnen we stellen
+dat \snh{} inderdaad een \textbf{plant} aanduidt. %todo Arabisch?
+
+\medskip
+Wat wordt er verder met \snh{} geassocieerd? Het is traditioneel vertaald als
+`\emph{braam}struik', of in Brown-Driver-Briggs `\emph{thorny} bush'. Op grond
+waarvan wordt deze vertaling voorgesteld? Een studie van de antieke Hebreeuwse
+pictogrammen~\cite{studylight} geeft twee opties. Ten eerste, dat de samech
+oorspronkelijk een \textbf{doorn} uitbeeldde, en de nun een zaadje. Ik heb
+helaas onvoldoende kennis om deze claim te kunnen beoordelen.  Ten tweede, dat
+het werkwoord \ez{שָׂנֵא}, `haten', net als andere woorden van dezelfde strekking
+in het antiek Hebreeuws, dezelfde herkomst heeft. Haat zou dan dus met een
+\textbf{stekelig} karakter worden geassocieerd, en omgekeerd, onze struik met
+haat.
+
+\medskip
+Behalve \snh{} spreekt de tekst niet over andere planten of in het algemeen
+dingen uit de natuur. Het woord speelt dus niet in het cognitief domein van de
+natuur of de landbouw.
+
+In vers 2 wordt tweemaal een duidelijk verband gelegd tussen de struik en vuur.
+Telkens worden twee vuurgerelateerde woorden gebruikt: `in een \fire{vlam} van
+\fire{vuur}'; `\fire{brandde} in het \fire{vuur}'. Dit kan gedaan zijn om dit
+vuur te versterken. Na v.~4 lezen we niets meer over vuur. Het vuur wordt enkel
+met de struik geassocieerd.
+
+Alles wijst erop dat dit vuur geen letterlijk vuur is. De struik brandt
+(\ez{בֹּעֵ֣ר}) maar \emph{ver}brandt niet (\ez{לֹא־יִבְעַ֥ר}). We zouden ons kunnen
+voorstellen dat er nog een struik in de buurt stond, maar er is niet vermeld of
+het brandje zich uitbreidt of niet. Noch is vermeld of de brand ophoudt ---
+moeten we dan soms aannemen dat wanneer Mozes in Ex.~19 terugkeert op de berg
+van God, die braamstruik daar nog steeds staat te branden? In v.~2, in het
+figuurlijke taalgebruik, wordt het vuur consequent versterkt. In v.~3, waar uit
+wordt gelegd dat de vuur niet \'echt brandt, niet.
+
+Als dit vuur dan figuurlijk is, waar zou het naar kunnen verwijzen? Bekijken we
+de hele tekst van Ex.~3:1--10, dan zien we een herhaling. In v.~4 wordt Mozes
+door God geroepen, in v.~10 wordt hij gezonden. Vers 7 spreekt over het zien
+door God van de zware ellende van zijn volk; vers 2 over het zien door Mozes
+van de heftig brandende stekelige struik. In vers 8 reageert God op zijn
+waarneming met het afdalen naar Egypte; in vers 3 reageert Mozes op zijn
+gezicht met het afwijken om de struik nader te bekijken. We kunnen v.~7--10 dus
+lezen als herhaling van v.~2--4, waarbij de figuurlijke taal nader wordt
+uitgelegd. Dit patroon zien we vaker, bijvoorbeeld bij profetische teksten
+waarbij er een engel is die de profeet kan uitleggen wat de mysterieuze beelden
+precies betekenen. Verzen 5 en 6 vormen de overgang van beeld naar uitleg: daar
+begint God te spreken en wordt uitgelegd dat deze plaats (en dus het beeld)
+heilig is.
+
+We kunnen dus de volgende vergelijking opstellen:
+
+\begin{table}[h]
+	\centering
+	\begin{tabular}{r l}
+		2 -- 4      & 7 -- 10 \\\hline
+		Struik      & Egypte \\
+		Heftig vuur & Zware ellende \\
+		Mozes       & God \\
+		Omkeren     & Afdalen \\
+		Roepen      & Zenden \\
+	\end{tabular}
+\end{table}
+
+In het profetische beeld van de brandende braamstruik wordt het hatelijke
+Egypte vergeleken met een stekelige struik. Het heftige vuur staat symbool voor
+de zware ellende van het volk. Zoals Mozes de struik ziet, weet God van die
+ellende, en zoals Mozes zich omkeert naar de struik vanwege het vuur, zo is God
+afgedaald de ellende van zijn volk. God roept Mozes vanuit de struik, en zendt
+hem weg naar Egypte.
+
+Met deze vergelijking wordt het dan ook duidelijk in welk cognitief domein
+\snh{} zich bevindt: dat van de \textbf{politiek}.
+
+\medskip
+Samenvattend kunnen we het volgende over \snh{} zeggen: dit woord beeld een
+stekelige plant uit. Zonder externe hulp (als de Septuaginta of verwante talen)
+weten we niet welke plant precies, maar het moet in ieder geval een
+woestijnplant zijn geweest. De stekeligheid wekt bij de lezer een negatief
+gevoel op, vergelijkbaar met ons `distel'. Het woord is in Ex.~3:2--4
+figuurlijk gebruikt om een negatief gevoel over Egypte over te brengen. Het
+woord speelt dus binnen het cognitief domein van de politiek.
+
+\medskip
+Meyers geeft een heel andere interpretatie~\cite{meyers}. Volgens haar wordt
+\snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis met `Sina{\"i}'. Dat de struik niet
+verteerd wordt, is volgens haar het eerste wonder dat God aan Mozes laat zien.
+
+Dat \snh{} is gekozen vanwege de gelijkenis met `Sina{\"i}' lijkt niet erg
+waarschijnlijk. In deze passage, die waarschijnlijk uit de E-bron afkomstig is,
+wordt de berg van God niet Sina{\"i} maar Horeb genoemd. Als dit dezelfde berg
+is en de schrijver \snh{} gebruikt vanwege de gelijkenis, waarom wordt de berg
+dan niet Sina{\"i} genoemd? En als de Horeb en de Sina{\"i} niet dezelfde berg
+zijn, wat zou de gelijkenis met `Sina{\"i}' dan als voordeel hebben om \snh{}
+te gebruiken?
+
+De wonderen die God in zijn gesprek met Mozes laat zien volgen ook een ander
+patroon dan de brandende braamstruik hier, wat een lezing van deze tekst als
+eerste wonder onwaarschijnlijk maakt. In de discussie van Ex.~3:11--4:17 vraagt
+Mozes twee keer om iets waarmee hij de Isra{\"e}lieten kan overtuigen dat hij
+door God gezonden is. De eerste keer (3:13--14) krijgt Mozes de naam van God te
+horen. Pas de tweede keer (4:1--9) krijgt Mozes twee tekenen van God om te
+laten zien. Als de brandende braamstruik binnen dit patroon valt, waarom staan
+deze wonderen pas op de tweede plaats en worden ze niet voor de naam van God
+vermeld? Bovendien wordt geen van de twee als `groot verschijnsel' bestempeld.
+De twee tekenen worden objectief beschreven, van Mozes' mogelijke verbazing als
+in 3:3 lezen we niets. Bij de braamstruik wordt v.~5 gebruikt om de heiligheid
+van het gebeuren te onderstrepen, maar van zulk soort kanttekeningen is in
+4:1--9 geen sprake. De tekenen in 4:1--9 worden door Mozes' hand uitgevoerd en
+zijn daarom ondergeschikt aan de brandende braamstruik waarin God zelf aanwezig
+is.
+
+\medskip
+We hebben een interpretatie gegeven van de brandende struik in Ex.~3:2--4 als
+verwijzing naar de ellende van het volk in Egypte. Deze lezing verklaart de
+abrupte opkomst en afgang van de struik in het verhaal, en helpt bij het
+plaatsen van deze verzen in de bredere context van Exodus.
 
 \begin{thebibliography}{9}
-	\bibitem{browndriverbriggs} A Hebrew and English Lexion of the Old Testament
-		with an Appendix Containing the Biblical Aramaic. F. Brown, S. R. Driver en
-		C. A. Briggs. Clarendon Press, 1906.
+	\bibitem{meyers} \emph{Exodus}, pp.~52--3. C. Meyers. Cambridge University
+		Press, 2005.
+	\bibitem{browndriverbriggs} \emph{A Hebrew and English Lexion of the Old
+		Testament with an Appendix Containing the Biblical Aramaic}. F. Brown, S.
+		R. Driver en C. A. Briggs. Clarendon Press, 1906.
 	\bibitem{studylight} \snh{} op StudyLight.org.
 		\url{http://www.studylight.org/lexicons/hebrew/hwview.cgi?n=05572}.
 		Opgehaald 19 mei 2016.