\seclit{Van woord naar denkbeeld}{Van Wolde}{Schrift 270, pp.~19-24}
De vraag is of de beschikbaarheid van bijbelsoftware, waardoor iedereen
hobbyexegeet kan worden, een goede zaak is.

Vanaf de 19\e eeuw kwam wetenschappelijke bijbelstudie o.b.v. de grondtaal en
historisch onderzoek in zwang. Bij het maken van woordenboeken werd deels
gekeken naar de (theologische) verklaring van de bijbelteksten, en deels naar
vergelijkend en etymologisch taalonderzoek. Bij het gebruik van bijbelsoftware
zouden mensen hierdoor het verkeerde beeld kunnen krijgen dat de teksten altijd
al op een christelijke manier zijn uitgelegd.

Daarnaast maken alle woordenboeken altijd keuzes. Hierdoor lijkt het alsof de
betekenis van bepaalde woorden zeker is, terwijl dit vaak helemaal niet het
geval is, doordat sommige woorden maar heel weinig voorkomen. Ook moet bij het
bepalen van de betekenis van woorden altijd naar de context gekeken worden.
Wanneer men de Amsterdamse school volgt en een concordante vertaling maakt
waarin woorden altijd op dezelfde manier vertaald zijn, leidt dit vaak tot
vertaling waarvan de eigenlijke betekenis onduidelijk is.

Bovendien is het bij het vertalen niet alleen belangrijk om de woorden te
kunnen omzetten naar een andere taal, maar om de denkbeelden achter de woorden
over te brengen aan mensen met een andere cultuur. Hiervoor is kennis van de
historische en culturele context van levensbelang.

In de cognitieve taalkunde maakt Ronald Langacker het volgende onderscheid om
betekenis te onderzoeken:

\begin{description}
  \item[Profiel] is de specifieke betekenis van een woord.
  \item[Basis] is datgene wat een woord (in de cultuur) noodzakelijkerwijs,
    impliciet veronderstelt.
  \item[Cognitief domein] is dat deel van de kennisachtergrond, cultuur of
    visie waarbinnen het woord functioneert.
\end{description}

Betekenis is, in dit model, de relatie tussen profiel en basis binnen het
cognitief domein.

\subsection*{De regenboog in Genesis 9}
Een goed voorbeeld waarin we deze theorie kunnen toepassen vinden we aan het
eind van het verhaal van de zondvloed (Gn.~9:13-16), waar moderne vertalingen
en ook BibleWorks (regen)boog lezen. Het woord wordt als `regenboog' gelezen
(terwijl er `boog' staat), omdat God zijn boog in de wolken zet.

Een eerste probleem met deze opvatting is dat \ez{קָ֫שֶׁת}
normaal gesproken \emph{krijgs}boog betekent, en verder in de Hebreeuwse Bijbel
nooit samen met `in de wolken' voorkomt. Bovendien is het woord voor `wolken',
\ez{עָנָן}
niet elders geassocieerd met regen. Hiervoor bestaat al een ander woord,
\ez{עָב}.
Ten slotte lezen we in Gn.~9:8-17 niets over zonneschijn, en is de regen zelfs
expliciet afwezig.

Als we Langackers theorie toepassen: het profiel van \ez{קָ֫שֶׁת}
is `aanvalswapen', de basis, `bespannen met een snaar' en `met pijlen'. Het
cognitieve domein is dat van oorlog of strijd.

Elders in Genesis komt \ez{קָ֫שֶׁת}
ook altijd voor in het cognitieve domein van oorlog of strijd. Wanneer er een
een bezittelijk voornaamwoord bij staat (zoals ook in Gn.~9:13, waar God de
vermeende regenboog `mijn boog' noemt) duidt dit een nauwe verbintenis met de
eigenaar aan. De boog representeert zijn macht en kracht. Ook in de rest van de
Hebreeuwse Bijbel wordt \ez{קָ֫שֶׁת}
altijd gebruikt bij machtige personen, vaak in een militaire context. Op basis
hiervan moeten we het cognitieve domein uitbreiden met `macht en heerschappij'.

Uit andere culturen in het Oude Nabije Oosten vinden we afbeeldingen van goden
met een strijdboog in ruste en mensen die hen aanbidden, of waar de boog als
symbool van macht door een god aan een koning wordt overhandigd. Verdere studie
wijst uit dat de boog ten tijde van vrede over de schouder ligt, en ten tijde
van oorlog in de hand wordt gehouden of op vijanden wordt gericht.

In Gn.~9 is de boog nauw verbonden met het verbond dat God met Noach sluit. Bij
een verbond deelt een hogere partij zijn macht met een lagere partij, net als
op de bovengenoemde afbeelding uit het Oude Nabije Oosten. De boog is hier een
symbool voor.

\medskip
Conclusie van dit voorbeeld: alleen woordenboeken, bijbelsoftware en/of
commentaren zijn niet genoeg om woorden te verbinden met denkbeelden uit het
tijdperk van schrijven. Een beter zicht op de culturele context en het gebruik
van taal daarin kan onze idee{\"e}n over een tekst aanvullen en corrigeren.